Zapalenie zatok. Objawy, leczenie, przyczyny i rodzaje zapalenia zatok
Autor: Magdalena Sroka / artykuł konsultowany z dr Małgorzatą Śmiechurą
Zapalenie zatok, czyli infekcja górnych dróg oddechowych, może mieć charakter ostry, podostry i przewlekły. A każdy z nich różni się nasileniem objawów i długością trwania choroby. Uciążliwy katar, ból głowy czy osłabienie, to tylko niektóre z objawów, jakie mogą towarzyszyć zapaleniu zatok. I mimo że na pierwszy rzut oka kojarzą się po prostu z przeziębieniem – infekcji nie należy lekceważyć, ponieważ w niektórych przypadkach może prowadzić do powikłań groźnych dla zdrowia. Jakich konkretnie? Jak leczyć zapalenie zatok oraz czy można mu zapobiegać?
Zatoki - czym są i jaką funkcję spełniają?
Zatoki to przestrzenie przynosowe zlokalizowane wewnątrz czaszki i połączone jamą nosową.
Właśnie od ich lokalizacji pochodzi pełna nazwa – zatoki przynosowe.
Wypełnione są powietrzem, a ich zadaniem jest nawilżanie i ogrzewanie wdychanego przez nos powietrza.
Na podstawie prowadzonych badań podejrzewa się, że zatoki przynosowe mogą mieć także kilka innych funkcji:
- węchową,
- ochronną (zatoki przynosowe chronią mózgoczaszkę przed urazami),
- termiczną (ogrzewają podstawy czaszki),
- statyczną (zmniejszają wagę szkieletu całej twarzoczaszki),
- fonetyczną (stanowią przestrzeń rezonacyjną i chronią ucho przed wydobywanym przez człowieka głosem).
Zatoki obejmują dodatkowo:
- zatoki szczękowe,
- zatoki czołowe,
- zatoki sitowe,
- zatoki klinowe,
- zatoki łzowe.
Zatoki czołowe są największe w organizmie człowieka, z kolej sitowe – najmniejszymi. Co ciekawe, zatoki przynosowe rozwijają się już na etapie płodu, a ostatecznie kształtują w drugiej dekadzie życia.
Wiesz już pokrótce, czym są zatoki i jakie funkcje mogą pełnić. Często jednak w kontekście zatok słyszy się o infekcji, jaką jest zapalenie zatok. Czym charakteryzuje się ta infekcja i jakie są jej objawy?
Zapalenie zatok – rodzaje zapalenia zatok
Zapalenie zatok jest jedną z 10 najczęściej rozpoznawanych chorób w Polsce.
Schorzenie to jest związane z infekcją górnych dróg oddechowych, a przyczyn tego stanu rzeczy może być wiele.
Za zapalenie zatok (ICD-10: J01) mogą odpowiadać:
- wirusy
- bakterie,
- grzyby,
- alergie.
Wspomniane na pierwszym miejscu wirusy są najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia zatok.
Zalicza się do nich:
- rynowirusy,
- koronawirusy,
- adenowirusy,
- a także wirus grypy.
Choroba rozwija się umiarkowanie szybko, tj. kilka dni, a jej pierwsze objawy, np. niedrożność zatok, wyciek z nosa, czy upośledzenie węchu, mogą pojawić się w ciągu 48 godzin od zakażenia wirusem.
Zapalenie zatok o podłożu bakteryjnym jest zwykle konsekwencją nieleczonego zapalenia wirusowego, które diagnozuje się wtedy, kiedy zapalenie przedłuża się i trwa ponad 2 tygodnie.
Za bakteryjne zapalenie zatok odpowiadają m.in. bakterie:
- Streptococcus pneumoniae,
- Haemofilus influenzae,
- Moraxella catarrhalis.
Zapalenie zatok o podłożu bakteryjnym można rozpoznać np. po upośledzeniu drożności nosa, wycieku wydzieliny, czy kaszlu nasilającym się w nocy i trwającym powyżej 10 dni.
Grzybicze zapalenie zatok jest jedną z odmian infekcji, która zazwyczaj rozwija u pacjentów cierpiących na niedobory odporności, ale także leczących się na cukrzycę, choroby szpiku lub po transplantacji narządów.
Takie zapalenie może przybrać postać ostrą lub przewlekłą.
Za grzybicze zapalenie zatok odpowiadają takie grzyby jak:
- Aspergillus,
- Fusarium,
- Mucorales.
Sama infekcja może objawiać się gorączką, uczuciem zatkanego nosa, kaszlem i krwawieniem z nosa.
Coraz częściej diagnozuje się także zapalenie zatok wywołane alergiami, szczególnie tymi nierozpoznanymi lub źle leczonymi. Pojawienie się alergicznego zapalenia zatok to odpowiedź układu immunologicznego spowodowanego danym alergenem, np. pyłkami traw, czy innych kwiatów.
Zapalenie zatok o podłożu alergicznym może objawiać się poprzez:
- częste kichanie (również seryjne),
- świąd nosa,
- łzawiące, zaczerwienione oczy,
- bezbarwną wydzielinę z nosa,
- i inne.
Niestety na tym lista się nie kończy. Zapalenie zatok może być również spowodowane przewlekłym drażnieniem błony śluzowej przez czynniki fizyczne (np. dym papierosowy) albo infekcją zęba pochodzenia korzeniowego.
Również znacznego stopnia skrzywienie przegrody nosa może przyczynić się do częstych zapaleń zatok przynosowych, szczególnie jednostronnych.
Dodatkowo, częste podrażnianie błony śluzowej ostrym, drażniącym zapachem może także wywołać zapalenie zatok. Przykładem może być regularnie wdychany dym papierosowy (dotyczy to zarówno palenia czynnego, jak i biernego). Zapalenie zatok może trwać nawet kilka tygodni, a o tym jak długo będziesz się z nimi zmagać, zadecyduje rodzaj zapalenia. A warto dodać, że zapalenie zatok może mieć formę ostrą, podostrą oraz przewlekłą.
Ostre zapalenie zatok występuje gwałtownie, a jego przyczyną są najczęściej wirusy. Dobra wiadomość jest taka, że trwa najkrócej, kilka do kilkunastu dni (maksymalnie 4 tygodnie).
Podostre zapalenie zatok trwa dłużej tj. 4-8 tygodni i również może być spowodowane infekcją wirusową, ale również grzybiczą i bakteryjną. Można powiedzieć, że najgorsze dla organizmu jest przewlekłe zapalenie zatok. Dlaczego?
Nie tylko ze względu na czas trwania, który jest naprawdę długi (ponad 12 tygodni), ale także dlatego, że oznacza stan niedoleczenia poprzednich infekcji (a co za tym idzie – możliwe powikłania). Dodatkowo, przewlekłe zapalenie zatok ma to do siebie, że może często nawracać. A jakie objawy mogą towarzyszyć zapaleniu zatok?
Zapalenie zatok – objawy
Każde wymienione zapalenie zatok jest infekcją uciążliwą, męczącą i nieprzyjemną.
Szczególnie, jeśli towarzyszą jej takie objawy jak:
- katar i wydzielina z nosa,
- uczucie zatkanego nosa,
- kaszel,
- drapanie w gardle,
- ból zatok (który czuć w różnych miejscach np. pod oczami, z tyłu głowy, w okolicy skroniowej, na całym czole, u nasady nosa),
- gorączka lub stan podgorączkowy.
Zazwyczaj w pierwszej kolejności zapalenie zatok jest wywołane przez wirusy. I choć w konsekwencji nieleczonej infekcji może dojść do nadkażenia bakteryjnego znajdującej się w zatokach wydzieliny, to w dużej mierze objawy przechodzenia choroby są podobne. I wyjątkowo uciążliwe.
W przypadku ostrego wirusowego zapalenia zatok, które z reguły trwa od 7 do 10 dni, obrzęk śluzówek i zaleganie dużych ilości patologicznej wydzieliny powodują takie symptomy, jak:
- uczucie zatkania nosa, ból, zwiększenie gęstości i lepkości kataru;
- spływanie wydzieliny z zatok po tylnej ścianie gardła, powodujące podrażnienie dróg oddechowych i związany z tym kaszel;
- ból zatok, subiektywnie odczuwany jako silny ucisk w obrębie twarzoczaszki, uczucie rozpierania twarzy, zwłaszcza przy pochylaniu;
- nadwrażliwość na dotyk i ruch głową;
- zaburzenie węchu;
- gorączka;
- nieswoiste objawy przeziębienia: katar, lekko podwyższona ciepłota ciała, osłabienie, uczucie rozbicia.
W przypadku nadkażenia bakteryjnego, wyżej wymienione objawy zapalenia zatok stają się jeszcze bardziej uciążliwe. Dlaczego?
Ponieważ w infekcji bakteryjnej zatok:
- wydzielina gęstnieje, jest zabarwiona na żółto, pomarańczowo lub zielonkawo, ma nieprzyjemny ropny zapach;
- ból twarzoczaszki nasila się, często ma charakter jednostronny;
- nasilają się dolegliwości ogólnoustrojowe: gorączka przekracza 38 stopni, może pojawić się także silny ból gardła i intensywny kaszel, a także
- bóle mięśniowo-stawowe oraz osłabienie;
- w wynikach badań krwi stwierdza się podwyższone OB/CRP.
W nazewnictwie medycznym wyróżnia się jeszcze przewlekłe zapalenie zatok. Objawy w tym przypadku są zbliżone do postaci ostrej o podłożu wirusowym, przy czym mają mniejsze natężenie, ale znacznie dłuższy czas występowania – powyżej 12 tygodni. Jeśli borykasz się z zapaleniem zatok od dłuższego czasu, a choroba ma charakter nawracający – koniecznie skontaktuj się z laryngologiem.
Występowanie konkretnych objawów oraz ich nasilenie zależy od rodzaju zapalenia (zatok sitowych, czołowych, klinowych lub szczękowych), a także od podłoża infekcji.
Diagnostyka zapalenia zatok w dużej mierze opiera się na wywiadzie lekarskim oraz występujących objawach. Podczas wizyty lekarz ocenia także stan błony śluzowej. Takie badanie może wykonać za pomocą fiberoskopu, czyli urządzenia, które pozwala na ocenę zmian w obrębie górnych dróg oddechowych. Lekarz może zlecić także tomografię komputerową, która wykaże zmiany związane z chorobą zatok.
Co ważne, zmiany w zatokach mogą przenosić się także do podstaw czaszki i mózgu. Badanie przy pomocy tomografii komputerowej powinno to wykluczyć lub potwierdzić. Ważna może okazać się także diagnostyka alergologiczna, jeśli występuje podejrzenie takiej przyczyny choroby. Jeśli zapalenie zatok zostanie potwierdzone, lekarz niezwłocznie wdroży leczenie.
Leczenie zapalenia zatok
Leczenie zapalenia zatok obejmuje szereg działań, których charakter oraz intensyfikacja zależą od takich czynników, jak:
- etiologia schorzenia (zakażenie wirusowe, bakteryjne lub grzybicze, reakcja alergiczna, następstwo wad anatomicznych, efekt działania czynników środowiskowych),
- umiejscowienie procesów zapalnych (zatoki szczękowe, czołowe, sitowe lub klinowe),
- natężenie i czas trwania choroby (stan ostry, podostry, przewlekły).
Paleta możliwych rozwiązań terapeutycznych jest niezwykle szeroka. W pierwszych dniach infekcji, a także w stanach względnie łagodnych, wystarczającym środkiem mogą być tzw. domowe sposoby na zapalenie zatok, w tym różnego rodzaju inhalacje na zapalenie zatok oraz irygacje (płukanie), a także nawilżanie organizmu.
W przypadku cięższych zachorowań o przebiegu ostrym, konieczne jest włączenie leków na zapalenie zatok na receptę, niekiedy również antybiotyków. Ostatecznością są zabiegi inwazyjne, w tym punkcje oraz operacje endoskopowe.
Jak leczyć wirusowe zapalenie zatok?
Najłagodniejszą postacią choroby jest zakażenie typu wirusowego, które współtowarzyszy lub jest następstwem przeziębień. Choroba zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 7-10 dni. Jak leczyć zapalenie zatok tego typu?
W pierwszych dniach stosujemy:
- nawilżanie z użyciem soli fizjologicznej lub wody morskiej,
- inhalacje na bazie soli fizjologicznej, olejków eterycznych oraz ziół,
- ciepłe okłady na nos (ręcznik z gorącą wodą, woreczek z rozgrzaną solą).
Jeśli w ciągu 2-3 dni objawy nie zaczną słabnąć, do leczenia włączamy:
- leki mukolityczne zmniejszające lepkość śluzu i ułatwiające opróżnianie zatok z zalegającej wydzieliny,
- krople obkurczające naczynia krwionośne, udrażniające nos,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne w celu redukcji stanu zapalnego, zmniejszenia bólu twarzoczaszki oraz zbicia ewentualnej gorączki.
Przedłużanie się choroby powyżej 10 dni lub wyraźne zaostrzenie objawów po 5 dniach jest wskazaniem do zastosowania donosowych glikokortykosteroidów.
Są to leki na receptę o silnym działaniu przeciwzapalnym.
Niegdyś unikane przez lekarzy, dziś przepisywane niemal powszechnie jako najskuteczniejsze remedium na objawy ostrego wirusowego zapalenia zatok.
Bakteryjne zapalenie zatok – leczenie antybiotykami
Stany zapalne o podłożu wirusowym powodują zaleganie wydzieliny w zatokach, która z czasem może ulec wtórnemu bakteryjnemu nadkażeniu. Możliwe jest też przeniesienie infekcji bakteryjnej z innych sąsiadujących z zatokami struktur, zwłaszcza z tkanek zębów i przyzębia.
Do patogenów, które w szczególny sposób zagrażają zatokom, należą:
- dwoinka zapalenia płuc - Streptococcus pneumoniae,
- bakterie Gram-ujemne - Haemophilus influenzae i Moraxella catarrhalis.
W sytuacji, gdy rozwinie się bakteryjne zapalenie zatok, leczenie oparte powinno zostać o antybiotyki. Powszechnym standardem jest stosowanie, zarówno u dorosłych, jak też u dzieci, leku o nazwie amoksycylina. Jest to półsyntetyczna ampicylina, wykazująca się dużą uniwersalnością i skutecznością przeciw wielu różnym szczepom bakterii.
Antybiotykami drugiego rzutu są natomiast amoksycylina z klawulanianem, cefuroksym, ceftriakson, cefotaksym, moksifloksacyna oraz lewofloksacyna. Preparaty te zazwyczaj przyjmuje się 7 do 10 dni, miejscowo, w tabletkach lub dożylnie.
Jak wyleczyć zapalenie zatok alergiczne i grzybicze?
Rzadziej niż wirusowe oraz bakteryjne, występują zapalenia zatok o charakterze alergicznym i grzybiczym. Bywają one trudne do zdiagnozowania, a także terapii.
Jak wyleczyć zapalenie zatok o podłożu alergicznym?
Podstawą są działania profilaktyczne – należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować kontakt z czynnikiem alergizującym, który doprowadził do reakcji zapalnej i obrzęku zatok. W leczeniu schorzeń alergicznych stosuje się też miejscowe glikokortykosteroidy, a także leki przeciwhistaminowe.
Jeśli chodzi o inne odmiany choroby - niezwykle ciężkim przypadkiem jest tzw. grzybica zatok, wywoływana przez pleśnie lub drożdżaki.
W leczeniu farmakologicznym stosuje się typowe leki przeciwgrzybicze, takie jak flucytozyna, flukonazol czy itrakonazol. W wielu przypadkach konieczne może być wykonanie zabiegu chirurgicznego metodą endoskopową, aczkolwiek jest to ewentualność, której większość lekarzy i pacjentów woli uniknąć, między innymi ze względu na możliwość trwałego uszkodzenia przegrody nosa.
Leczenie przewlekłego zapalenia zatok
W odróżnieniu od postaci ostrych choroby, które zazwyczaj ustępują w przeciągu najwyżej kilkunastu dni, leczenie przewlekłego zapalenia zatok może trwać długimi miesiącami, nie zawsze przynosząc satysfakcjonujące wyniki.
Metody terapeutyczne także i w tym przypadku dobierane są pod kątem etiologii i umiejscowienia stanu zapalnego, a także reakcji organizmu pacjenta na różnego typu substancje czynne, zaobserwowanych w dłuższej perspektywie czasowej. W użyciu są glikokortykosteroidy, środki przeciwhistaminowe, niesteroidowe leki przeciwzapalne, leki mukolityczne.
Przewlekłe zapalenie zatok o podłożu bakteryjnym okresowo leczy się antybiotykami. Dodatkowo zalecane jest stosowanie tzw. lizatów bakteryjnych, czyli dostępnych na receptę środków zwiększających aktywność układu odpornościowego.
Przewlekły charakter schorzenia zwiększa ryzyko konieczności odwołania się do środków chirurgicznych, w celu nie tylko oczyszczenia zatok, ale na przykład skorygowania wad anatomicznych powodujących długotrwałe zaleganie wydzieliny (dotyczy to zwłaszcza przegrody nosowej). U małych dzieci niezbędne może być usunięcie przerośniętych migdałków.
Pacjentów w starszym wieku, cierpiących na przewlekłe zapalenie zatok szczękowych, warto natomiast poddać diagnostyce i ewentualnemu leczeniu stomatologicznemu.
Zapalenie zatok – powikłania
Jeżeli objawy zapalenia zatok zostaną zlekceważone, może okazać się, że infekcja rozprzestrzeni się przez naczynia krwionośne oraz naczynia chłonne do innych części organizmu. Najbardziej narażone są oczodoły, ponieważ znajdują się najbliżej zatok. Powikłaniami związanymi z oczodołami są obrzęki zatok, ropień podokostnowy, czy ropień oczodołu.
Powikłaniami wewnątrzczaszkowymi nieleczonego zapalenia zatok mogą być:
- ropień mózgu,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zakrzepowe zapalenie zatok żylnych opony twardej,
- zapalenie szpiku kości czołowej,
- zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej,
- i inne.
Niedoleczone zapalenie zatok może mieć swoje przykre konsekwencje, dlatego tak ważne jest, by już na wczesnym etapie choroby, udać się do lekarza. A w trakcie zachorowania – dbać o wszystkie zalecenia.
Jeśli jednak nigdy wcześniej nie zdarzyło Ci się zachorować na zatoki i chcesz uniknąć infekcji, już teraz zastosuj się do kilku rad:
- unikaj przebywania w zadymionych pomieszczeniach i sam najlepiej zrezygnuj z nałogu (jeśli palisz papierosy),
- jeśli chorujesz na alergię, unikaj alergenów i stosuj leki przeciwalergiczne,
- nawilżaj powietrze w swoim domu (np. za pomocą nawilżacza powietrza),
- unikaj miejsc klimatyzowanych.
W ramach profilaktyki (nie tylko zapalenia zatok, ale także innych chorób) – nie zapominaj o higienie osobistej, zwłaszcza rąk oraz o nawadnianiu organizmu.
Przychodnia online Dimedic - wybierz konsultację:
Treści z działu "Wiedza o zdrowiu" z serwisu dimedic.eu mają charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie mogą zastąpić kontaktu z lekarzem lub innym specjalistą. Wydawca nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie porad i informacji zawartych w serwisie bez konsultacji ze specjalistą.
Podobne artykuły
